Roman Wilhelmi Foto: BE&W Charyzmatyczny, bezkompromisowy, pełen nieokiełznanej energii, na scenie dawał z siebie wszystko. Żył szybko, intensywnie, nie oszczędzał się. "Linię życia mam długą", mówił kiedyś w jednym z wywiadów. Do ostatnich chwil snuł dalekosiężne, ambitne plany. Zmarł po ciężkiej chorobie, zaledwie kilka miesięcy po pięćdziesiątych piątych urodzinach.
Był dzieckiem niesfornym i trudnym do poskromienia. Przez lata uczęszczał do szkoły w Aleksandrowie Kujawskim, prowadzonej przez ojców z Towarzystwa Salezjańskiego, do której przenieśli go zdesperowani rodzice, wierząc, że może księża nauczą chłopca dyscypliny. Nad jego charakterem nie zapanowano, ale to tam, zainspirowany przez księdza o nader artystycznej duszy, zadebiutował na scenie... grając w jasełkach Jezusa; właśnie wtedy narodziło się jego zainteresowanie aktorstwem. Zaczął się rozwijać, ćwiczył, wygrał nawet konkurs recytatorski w poznańskim radiu i, zachęcony odniesionym wówczas sukcesem, postanowił wreszcie stanąć przed komisją podczas egzaminu do szkoły aktorskiej. Niewiele brakowało, by oblał – dzień wcześniej spuchła mu cała twarz i ledwo mógł mówić (cudem wygłosił przygotowany wiersz); znalazł się jednak na liście przyjętych mimo wyraźnego sprzeciwu Adama Hanuszkiewicza, który stanowczo nie zgadzał się na przyjęcie Wilhelmiego do grona studentów, argumentując swą decyzję niewystarczającym wzrostem aspirującego aktora. I chociaż studia ukończył z doskonałym wynikiem, a niektórzy profesorowie mieli go za ogromny talent, długo nie mógł się przebić.
Kiedy dyrektorem teatru został Aleksander Bardini, członek warszawskiej PWST i mentor Wilhelmiego, młody aktor został zepchnięty na drugi plan. Na początku chciał nawet wyjechać do innej części kraju, ale profesor namówił go na pozostanie w Warszawie. I Wilhelmi został, choć przez długie miesiące musiał zadowalać się rolami epizodycznymi i nierozwijającymi, gdyż Bardini (zresztą podobnie jak Hanuszkiewicz) miał go za dość nijakiego, pozbawionego artystycznej osobowości i mniej utalentowanego od kolegów z roku; dopiero Janusz Warmiński pozwolił mu zaistnieć na scenie.
Artysta pełen sprzeczności
Roman Wilhelmi wyznawał, że przez długi czas nie miał dystansu ani do siebie, ani do swojej pracy. Negatywne recenzje go załamywały, nie potrafił śmiać się ze swoich słabostek, był zapatrzonym w siebie egoistą, ignorował to, co działo się wokół niego, a na kolegów z zespołu patrzył z wyższością. Dopiero po kilku latach udało mu się zwalczyć wiele spośród tych cech; przestał zabiegać o uwagę i dbać o to, co pisze o nim prasa. Nie zmieniło się jedno – Wilhelmi pozostał samotnikiem, nieprzepadającym za ludźmi ze swojego otoczenia, nie integrował się, unikał wspólnych imprez, praca zespołowa była dla niego katorgą i nie potrafił się w niej odnaleźć. Kochał aktorstwo, nie aktorów. Nic więc dziwnego, że reżyserzy często sobie z nim nie radzili, nie potrafili zrozumieć jego artystycznych koncepcji, zaś ze względu na szczery i twardy charakter nie przepadali za nim koledzy z pracy. Zdarzały się też Wilhelmiemu napady agresji, słynął ze swojej porywczości, a tym, którzy mu podpadli, potrafił porządnie – i celnie – nawrzucać. Z drugiej jednak strony zapamiętano go również jako duszę towarzystwa, mężczyznę o nieprzeciętnej inteligencji, słynącego z doskonałego poczucia humoru. Był pełen sprzeczności i dzięki temu stawał się jeszcze bardziej interesujący; właśnie tę część swojej osobowości przenosił na ekran, umiejętnie wykorzystując ją przy tworzeniu postaci.
Najlepiej czuł się jednak w rolach komediowych, choć reżyserzy nie chcieli angażować go do filmów lekkich; Wilhelmi irytował się, że jego postaciom zawsze musiał towarzyszyć wielki dramat. Nieformalnie mianowano go czołowym odtwórcą ról negatywnych bohaterów na ekranie i w teatrze, ale wyjątkowo mu to nie przeszkadzało; uważał, że czarne charaktery są znacznie ciekawsze. Pogodził się z tym, że jest skazany na grywanie typów spod ciemnej gwiazdy, i skupiał się, by ich zrozumieć, chciał, żeby stali się jak najbardziej wiarygodni. W pracę angażował się całym sercem, dążył do perfekcji, swoich bohaterów rozpracowywał i dopracowywał, póki sam nie był zadowolony z efektu; a jednocześnie stwarzał wrażenie, że gra ot tak, mimochodem, niedbale, dając się ponieść emocjom.
Choć żył teatrem, nie odrzucał propozycji filmowych. Na długie lata zaszufladkowała go rola Olgierda Jarosza w serialu "Czterej pancerni i pies", choć grany przez Wilhelmiego bohater ginie dość szybko. Planowano wprawdzie jakoś go wskrzesić, wprowadzić do scenariusza brata bliźniaka czy też sobowtóra Olgierda, ale sam zainteresowany po przeczytaniu wstępnych szkiców zdusił te plany w zarodku. Później latami czekał na jakąś ważniejszą ekranową rolę, i tak bardzo bał się, iż znowu przylepią mu łatkę, że na początku odrzucił rolę w "Karierze Nikodema Dyzmy" (zdecydował się ponoć dopiero wtedy, gdy ktoś sprytnie napomknął, że następnym kandydatem typowanym do tej roli jest Jerzy Stuhr. Wilhelmi nie znosił konkurencji i nie wierzył, że ktoś mógłby go godnie zastąpić).
Nie wiedział, że umiera
Nigdy nie narzekał na brak powodzenia u kobiet, jednak nie był partnerem łatwym w pożyciu. Aktorce Iwonie Bielskiej, z którą był w związku na odległość (on wówczas pracował w Krakowie, ona pomieszkiwała w Warszawie) fundował prawdziwą uczuciową huśtawkę; potrafił zadzwonić do niej i oznajmić, że jeśli zaraz do niego nie przyjedzie, skoczy z balkonu. Potem Wilhelmi oświadczył się koleżance z akademika, Danucie, i szybko wzięli ślub. Żona wspominała go jako człowieka wspaniałego, choć konfliktowego. Rozstali się po dziewięciu latach małżeństwa, ale pozostali w dobrych stosunkach. Aktor, niezrażony uczuciowymi niepowodzeniami, nie zrezygnował z poszukiwania miłości i wkrótce stanął przed ołtarzem poza raz drugi, tym razem z Mariką, węgierską tłumaczką. Doczekali się syna Rafała, ale i ten związek nie przetrwał. Według relacji przyjaciół, po rozwodzie Wilhelmi nie interesował się losem dziecka, aż wreszcie matka, pozbawiona środków finansowych, wyjechała wraz z synem do Austrii w poszukiwaniu lepszego życia. Wilhelmi przełknął gorzką pigułkę i znowu wrócił do gry. Romans z Grażyną Barszczewską skończył się szybko, z powodu, oczywiście, różnicy charakterów. Ostatnią partnerką aktora była sekretarka planu filmowego, Liliana; to dla niej Wilhelmi powolutku zaczął zmieniać swoje życie, próbował się uspokoić i wyciszyć, nieco zwolnić. Za późno.
Mówi się, że wykończył go stres tłumiony dużymi ilościami alkoholu i wypalanymi w nadmiarze papierosami. Podobno nie wiedział, że umiera. Lekarze nie dawali mu jednak prawie żadnych szans, ich diagnoza była bezlitosna: rak wątroby z przerzutami do płuc. Do ostatnich chwil, dopóki tylko pozwalało mu zdrowie, Wilhelmi pracował, grał. Albo faktycznie nie zdawał sobie sprawy z powagi sytuacji, albo nie dopuszczał faktów do świadomości. Planował udział w kolejnych występach, napomykał nawet o przeprowadzce do Francji.
Zmarł 3 listopada 1991 roku. Miał zaledwie 55 lat.
