To właśnie zamach na Narutowicza przeprowadzony przez Eligiusza Niewiadomskiego stał się impulsem, który doprowadził do powstania specjalnej jednostki, której zadaniem miało być czuwanie nad bezpieczeństwem głowy państwa. Tak narodził się BOR. Jego historię opisuje w swojej książce "Biuro. Ochroniarze władzy. Za kulisami akcji BOR-u" Michał Majewski.
Czym jest Biuro Ochrony Rządu dziś i co wyróżnia pracujących w nim funkcjonariuszy? "Szkolisz ludzi, by w sytuacji zagrożenia wzięli kulkę na siebie. Inni mają pokonać przeciwnika. Odbić zakładnika. Ty masz obezwładnić napastnika i oddać go w ręce policji" – opisuje jeden z nich. Choć oficjalnie jest to informacja utajniona, to wiadomo, że BOR zatrudnia nieco poniżej dwa tysiące osób. Na co dzień odpowiada za bezpieczeństwo 20-30 osób. Najważniejszych osób w Polsce. I wcale nie zarabiają dużo. Doświadczony kierowca prezydenta może dostać "na rękę" 3,5 tysiąca złotych, a funkcjonariusz w stopniu kapitana – 4,5-5 tysięcy.
Grafik pracy BOR-owców ułożony jest tak, że jednego dnia pracują ze swoim VIP-em, kolejnego odpoczywają, a następnego – stawiają się na zajęciach treningowych. To sytuacja idealna. Oczywiście nie zawsze tak jest. Niemal do rangi ich symbolu urosły już ciemne okulary, w których pojawiają się przy ochranianej osobie. Ale to nie jest tylko kwestia wyglądu. "Borowiec pracuje oczami, a oczy się męczą. Chodzi też o to, żeby ludzie nie do końca wiedzieli, na co akurat patrzysz. To trochę jak obudowana kamera w hipermarkecie" – wyjaśnia jeden z rozmówców Michała Majewskiego.
Tajemnica znikającego paliwa
Innym atrybutem, który nieodłącznie kojarzy się z pracą funkcjonariuszy Biura Ochrony Rządu, są specjalnie przygotowane samochody, w których podróżują razem z najważniejszymi osobami w kraju. Ostatni raz głośno na temat limuzyn używanych przez BOR było po tym, jak w jednej z nich wystrzeliła opona w czasie, gdy wiozła ona prezydenta Andrzeja Dudę. Ale, jak przypomina autor książki "Biuro" nie był to wcale pierwszy podobny przypadek. Bardzo podobna sytuacja miała miejsce w 2015 roku, gdy na autostradzie A2 pękły aż dwie opony. Samochodem podróżował wtedy Radosław Sikorski.
"Powiedzmy sobie jasno: w sprawie aut zaniedbania miały miejsce od dawna i nie są nowością" – pisze Majewski i podaje przykład, jak podróżowało pancerne bmw jednego z prezydentów na Wybrzeże. "Z warszawskiej siedziby BOR-u do Trójmiasta i z powrotem pancerne bmw powinno jeździć lawetą (…) Ale »pancerka« nad morze nie jeździła lawetą, tylko na własnych kołach i tkwiła w tym pewna zagadka. Jaka? W papierach było zapisane, że pancerne auto pali 25 litrów paliwa na 100 kilometrów. W rzeczywistości paliło 15. Łatwo policzyć, że na tysiącu kilometrów, czyli mniej więcej na jednym wyjeździe nad morze, oszczędność wynosiła sto litrów benzyny. Pytanie: co się z tym paliwem działo. I to kolejna zagadka" – czytamy dalej.
Złap mnie, jeśli potrafisz!
Kluczowa dla zapewnienia bezpieczeństwa jest odpowiednia współpraca między osobą ochranianą a funkcjonariuszami BOR. Z tym od zawsze był problem, a polityczne barwy nie miały w tym przypadku większego wpływu. Problem ten pozostaje nierozwiązany do dziś. Nie pomaga w tym jeden fakt – osoby ochraniane nie przechodzą specjalnych kursów, które pokazałyby im, jak mają się zachować, zwłaszcza w sytuacji zagrożenia. Warto pamiętać, że BOR-owcy działają wtedy według schematów, w których to bezpieczeństwo VIP-a jest najważniejsze. Czasu na uprzejmości i wyjaśnienia wtedy po prostu nie ma.
"Istnieje wyraźny problem ze zrozumieniem przez część z nich, że BOR nie chroni Wałęsy, Kwaśniewskiego, Komorowskiego, Dudy, Tuska, Kopacz czy Szydło, lecz prezydenta lub premiera. Chroni osobę sprawującą urząd i reprezentującą państwo" – przekonuje Michał Majewski. I dodaje, że wielu polityków próbuje uciekać funkcjonariuszom BOR, bo chcą mieć odrobinę prywatności. Nie są bowiem w stanie zaufać im na tyle, by przystać na dyskretną ochronę. A nierzadko myślą, że są tacy sprytni, że ich wykiwają. Ale zwykle to jednak BOR znajduje sposób, by taką ochronę, nawet wbrew woli, zapewnić.
"Jeden z polskich premierów wyrywał się w ciągu dnia z KPRM w Alejach Ujazdowskich i sam prowadząc fiata, jeździł do kochanki na warszawską Sadybę. Sprawa była delikatna. Borowcy wyłapali tę sytuację i nieoznakowany samochód z funkcjonariuszami dyskretnie jeździł za szefem rządu" – opisuje.
Ale to nie jedyna kontrowersyjna sytuacja opisana przez Majewskiego. Szeroko pisze on też m.in. o słynnej już, bo znanej z mediów, próbie ucieczki przez Donalda Tuska przed ochroną podczas wyjazdu na narty. Przypomina również o tym, że Lech Kaczyński był z kolei człowiekiem przeczulonym na punkcie bezpieczeństwa, co chętnie wykorzystywali sami BOR-owcy, choćby powiększając skład zagranicznych delegacji.
Niełatwa była też współpraca z Bronisławem Komorowskim. A wszystko przez jeden szczegół – mimo oficjalnych deklaracji, były prezydent wciąż brał udział w polowaniach. "Wszystkie te historie pokazują, że z biegiem lat nie dorobiliśmy się reguł, których twardo się przestrzega. A wiele rzeczy stanowi tylko kwestię umową, choć nie powinno tak być" – kwituje autor "Biura". Uderzająco wręcz wygląda zderzenie realiów pracy BOR z tym, jak wygląda choćby ochrona prezydenta USA. Tam nie ma miejsca na przypadek. Nawet, gdy jakaś część wizyty wygląda na zupełnie spontaniczną.
Zamach na ambasadora
Jednym z tych wydarzeń, które znacząco wpłynął na sposób funkcjonowania Biura, był zamach na polskiego ambasadora w Bagdadzie. Był to moment trudny i traumatyczny. Jeden z funkcjonariuszy zginął, a sam gen. Pietrzyk został ciężko ranny. Wydarzenie to odcisnęło swoje piętno także na samym dyplomacie. Majewski przytacza opowieść gen. Waldemara Skrzypczaka, który odwiedził w szpitalu swojego dawnego przełożonego. "Pietrzyk w obecności synów prosił generała: »Waldek, zabierz obu moich chłopaków do jednostki i naucz ich strzelać z karabinów maszynowych. Pojedziemy do Iraku się zemścić«" – czytamy w książce. Generał chciał pomścić także zmarłego funkcjonariusza Biura. I ten motyw w jego opowieściach powracał wielokrotnie.
BOR nie był gotowy na taką sytuację. Ale z tragedii na szczęście wyciągnięto wnioski – zmieniono sprzęt i wyposażenie, zmienił się też system szkolenia. Powstał też specjalny Wydział Zadań Specjalnych, który przejął ochronę VIP-ów w najniebezpieczniejszych rejonach świata.
Nieco zapomniana jest natomiast historia z 1992 roku. Wtedy, w podwarszawskim Sochaczewie, policjant ostrzelał konwój BOR, w którym jechała ówczesna premier Hanna Suchocka. Na szczęście była to broń gazowa. A wszystko dlatego, że pierwszy samochód jechał bez włączonych kogutów, a drugi, tuż za nim, wręcz odwrotnie. Policjant myślał, że to jego koledzy ścigają bandytów i chwycił za broń.
Majewski przytacza też inne, zapomniane lub wręcz dotychczas nieopisane, opowieści, jak choćby perypetie z ochroną, które miał Aleksander Kwaśniewski. A wszystko dlatego, że obawiał się z ich strony prowokacji. Z relacji oficerów BOR możemy także poznać kulisy kłopotów byłego prezydenta, które wynikały z jego… wyjątkowo słabej głowy. Ale też platonicznej miłości jednego z funkcjonariuszy do Jolanty Kwaśniewskiej.
Nie brakuje też w książce Michała Majewskiego historii z odrobiną humoru. Choćby ta o jednym z premierów, który po kilku latach podróżowania z szoferem z BOR przesiadł się do własnego samochodu i już pierwszych dniach dostał mandat za parkowanie. Dlaczego? Po prostu nie miał pojęcia, że w trakcie jego rządów wprowadzono parkometry.
Smoleńsk nic nie zmienił
Zależność funkcjonariusz BOR od polityków – to wciąż największy problem, z którym musi mierzyć się ta służba i niejednokrotnie źródło wielu negatywnych historii, które potem trafiają na czołówki mediów. Czasami te relacje przybierają niemal patologiczny wymiar. By przetrwać funkcjonariusze muszą też znosić polityczne naciski. Co więcej, podczas codziennej służby funkcjonariusze Biura są na tyle blisko z ochranianymi osobami, że zyskuje niezwykle wrażliwą wiedzę na ich temat.
"Dzięki takim sytuacjom masz cały arsenał wrażliwej wiedzy o swoim VIP-ie. I nawet nie musisz o tym nikomu mówić. Chodzi o to, że ten polityk również o tym wie. I to wystarczy. Ty byłeś wierny, oddany i robiłeś różne rzeczy na krawędzi prawa albo poza nim, ale druga strona musi się odwdzięczyć. Jak? Wstawiennictwem u ministra spraw wewnętrznych, u szefa BOR albo pomocą w znalezieniu roboty, jeśli trzeba będzie z Biura odejść" – opowiada jeden z oficerów.
BOR musi też mierzyć się z innymi kłopotami – nepotyzmem, niechęcią innych służb, choćby policji oraz upolitycznieniem. Majewski pisze o Biurze jako o "Polsce w pigułce" – z jednej strony garnitury, efektowne auta i cała masa oddanych oraz profesjonalnych ludzi. Ale z drugiej – nepotyzm, wojny podjazdowe, brak środków i przede wszystkim – nieumiejętność trzymania się procedur i reguł.
"Wielu miało nadzieję, że to się zmieni po traumie, jaką była katastrofa smoleńska. I że typowe u nas »jakoś to będzie«, »wszystko da się zrobić«, »my nie zrobimy?« zostanie wypchnięte na margines. Tak nie jest" – czytamy w książce "Biuro".
Co więcej, w ostatnich miesiącach BOR musi mierzyć się z kolejnym kłopotem – podziałami, niemal wojną domową, która wybuchła wśród "borowików". Po katastrofie smoleńskiej zaczęło się bowiem wzajemne oskarżanie o nieprawidłowości. "Na razie, choć głęboko zranione, Biuro Ochrony Rządu trwa" – kwituje Majewski.
