Egzekucja z majątku małżonka dłużnika nie zawsze możliwa

Wierzyciel wygrał sprawę przeciwko spółce jawnej o świadczenie i uzyskał przeciwko niej klauzulę wykonalności. Ponieważ spółka nie posiadała wystarczających środków, wierzyciel wystąpił do sądu o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności także przeciwko jej wspólnikowi. Ponieważ znaczna część majątku wspólnika stanowiła przedmiot współwłasności małżeńskiej, wierzyciel zagroził, że wystąpi o nadanie klauzuli wykonalności także przeciwko małżonkowi wspólnika. Czy taki wniosek będzie zasadny, a jeśli nie - czy można w inny sposób dochodzić zaspokojenia z majątku wspólnego?

CO WYNIKA Z PRZEPISÓW

Zgodnie z art. 22 par. 2 kodeksu spółek handlowych (k.s.h.) każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki jawnej bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Odpowiedzialność wspólnika jest subsydiarna, co oznacza, że wierzyciel spółki może skierować przeciwko wspólnikowi egzekucję dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 par. 1 k.s.h.). Wierzyciel może jednakże wytoczyć proces przeciwko wspólnikowi także zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 par. 2 k.s.h.). Jeżeli faktycznie okaże się bezskuteczna lub gdy jest oczywiste, że będzie bezskuteczna, sąd nada klauzulę wykonalności wyrokowi (innemu tytułowi egzekucyjnemu) wydanemu poprzednio przeciwko spółce jawnej, także przeciwko wspólnikowi tej spółki (art. 778¹ kodeksu postępowania cywilnego - k.p.c.). Z kolei tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi, z ograniczeniem odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym (np. prawomocnym wyrokiem) wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika (art. 787 k.p.c.). Natomiast jeżeli małżonek prowadzi przedsiębiorstwo, które wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków, to sąd nada wyrokowi wydanemu przeciwko dłużnikowi klauzulę wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika, ograniczając jego odpowiedzialność do tego przedsiębiorstwa (art. 787¹ k.p.c.).

ANALIZA PRAWNA

Możliwość nadania tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej klauzuli wykonalności także przeciwko wspólnikom tej spółki (art. 778¹ k.p.c.), to przykład rozszerzonej z mocy ustawy prawomocności wyroku. Podobnie rzecz się ma w odniesieniu do małżonka dłużnika na podstawie art. 787 k.p.c. Rozszerzona prawomocność oznacza, że wierzyciel może uzyskać tytuł wykonawczy przeciwko innym osobom niż wymienione w tytule egzekucyjnym (np. wyroku) i w jego oparciu prowadzić egzekucję. W ten sposób obok dłużnika materialnoprawnego pojawia się inna osoba, przeciwko której na podstawie przepisów procesowych wierzyciel może żądać skierowania egzekucji (tzw. dłużnik egzekwowany). Ponieważ łączy się z tym dopuszczalność zastosowania określonej formy przymusu, praworządność wymaga, żeby te przepisy wykładać ściśle (por. uchwała SN z 12 maja 2005 r., III CZP 21/2005). W tym kontekście należy odpowiedzieć na pytanie, czy na podstawie art. 787 k.p.c. dopuszczalne jest takie kaskadowe nadawanie klauzuli wykonalności - najpierw przeciwko spółce jawnej, następnie jej wspólnikowi, a na koniec przeciwko małżonkowi wspólnika, na podstawie tego samego tytułu egzekucyjnego (wyroku). W razie odpowiedzi pozytywnej wierzyciel mógłby prowadzić egzekucję ze wszystkich składników wchodzących w skład majątku wspólnego. Należy jednak odpowiedzieć przecząco - nie ma możliwości nadania klauzuli wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c. przeciwko małżonkowi wspólnika spółki jawnej. Hipoteza tego przepisu ogranicza się wyraźnie do sytuacji, gdy tytuł egzekucyjny został wydany wprost przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim. Nie dotyczy to sytuacji, gdy tytuł egzekucyjny wydany został przeciwko innemu podmiotowi, a w rozpatrywanej sprawie przeciwko spółce jawnej. Innymi słowy, jeżeli na podstawie przepisu szczególnego dłużnikiem egzekwowanym została osoba pozostająca w związku małżeńskim, to wierzyciel nie może następnie żądać nadania klauzuli wykonalności w trybie art. 787 k.p.c. przeciwko jej małżonkowi, tak aby małżonek stał się kolejnym dłużnikiem egzekwowanym (uchwała SN, III CZP 21/2005). Jak bowiem podkreśla się w orzecznictwie na tle obecnej regulacji utracił oparcie prawne pogląd, że proces przeciwko spółce jawnej jest jednocześnie procesem przeciwko jej wspólnikom. Tę odrębność podmiotową spółki jawnej i jej wspólników miał na względzie Sąd Najwyższy w uchwale z 5 sierpnia 2004 r. (III CZP 41/2004), przyjmując że ogłoszenie upadłości spółki jawnej nie uzasadnia wniosku wspólnika o ogłoszenie jego upadłości, jeżeli wierzyciele nie domagali się zaspokojenia od niego swoich wierzytelności. Niezależnie od tego, ponieważ art. 778¹ k.p.c. jest wyjątkiem od zasady, że tytuł egzekucyjny po zaopatrzeniu go w klauzulę wykonalności pozwala na prowadzenie egzekucji jedynie przeciwko podmiotowi wymienionemu w tytule egzekucyjnym, nie powinien on podlegać wykładni rozszerzającej (Pietrzkowski H., Ereciński T., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część trzecia. Postępowanie egzekucyjne, Warszawa 2007, s. 632).

Powyższy pogląd nie oznacza jednak, że wierzyciel w ogóle nie może doprowadzić do egzekucji z majątku wspólnego. Treść art. 31 par. 2 k.s.h pozwala bowiem wnieść powództwo wprost przeciwko wspólnikowi spółki jawnej, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. W ten sposób wierzyciel może uzyskać tytuł egzekucyjny wprost przeciwko wspólnikowi spółki, a następnie - na podstawie art. 787 k.p.c. - wnieść o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi wspólnika. Natomiast w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, który prowadzi przedsiębiorstwo wchodzące w skład majątku wspólnego małżonków, aby uzyskać taką klauzulę wystarczy, że wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ

• Klauzula wykonalności na podstawie art. 778¹ k.p.c. odnosi się do osób będących wspólnikami w chwili jej nadawania, w przypadku zaś byłych wspólników tylko wtedy, gdy zobowiązanie powstało przed wystąpieniem lub wyłączeniem wspólnika.
• Przesłanką uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikowi jest wykazanie bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce. Ciężar wykazania tej okoliczności obciąża wierzyciela. Dowodem bezskuteczności egzekucji jest postanowienie komornika o umorzeniu postępowania (art. 824 k.p.c.). Wierzyciel może tę okoliczność wykazać także innym dokumentem urzędowym lub dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym.

PIOTR TROCHA

aplikant sądowy przy Sądzie Okręgowym w Warszawie

PODSTAWA PRAWNA

■ Ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 ze zm.).

■ Ustawa z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 ze zm.).